شیمی دبیرستان  کرمان ناحیه 2

فسیل

فسیل- سنگواره-آثار بجا مانده از گیاهان یا جانورانی است که زمانی روی کره ی زمین می زیسته اند. فسیلها در سنگهای رسوبی یافت می شوند. در بعضی از سنگهای رسوبی اجساد کامل جانوران محفوظ مانده است؛ به عنوان مثال ، ماموتهای پرپشمی در خاک یخ زده سیبری یافت شده است که در عصر یخبندان می زیسته اند. این قبیل فسیلها بسیار کمیابند. استخوانها و نقش قسمتهای دیگر بدن جانوران ، بیشتر یافت می شود.

فسیل چگونه تشکیل می شود؟

برای تشکیل فسیل ، باید جانور یا گیاه به سرعت در لایه های رسوبی مدفون شود. این عمل معمولاً در بستر رودخانه ها، دریاچه ها، دریاها صورت می گیرد. در چنین موقعیتی اندامهای نرم گیاه یا جانور به زودی می پوسد و فقط قسمت های سخت ، مانند صدف یا استخوانها باقی می ماند. این قسمتها در داخل رسوبات به هم فشرده می شوند و در نهایت بخشی از سنگهای رسوبی را تشکیل می دهند.هنگامی که آب به داخل این سنگ ها نفوذ می کند ، غالباً اجزای سخت بدن مدفون شده ، در آن حل می شود و حفره ها یا قالبهایی به شکل اصلی برجای می ماند .

گاه ، آب درقالبها مقداری موّاد معدنی باقی می گذارد و به این ترتیب(قالب سنگواره) به وجود می آید . تنه درختان سنگ شده در اصل از چوب بوده ، ولی هر یک از سلّولهای کوچک آنها توسّط کانیهاجایگزین شده وچوب به تدریج به سنگ تبدیل شده است . درخت سنگی ، معمولاً کپیه دقیق اصل است و در آن حتّی حلقه های چوب نیز دیده می شود .

زغال سنگ از بقایای گیاهانی که در جنگلهای باتلاقی می روییده اند درست شده است . قطعات زغال سنگ غالباً حاوی نقشه ها و اثرات زیبایی از برگ و شاخه این گیاهان است . جای پانیز می تواند فسیل شود .

وقتی جانوری روی  زمین رسی حرکت کند جای پای آن روی گل باقی می ماند . حرارت خورشید گل را می پزد و قالب رد پا سفت می شود . آنگاه گل توسّط لایه ای از رسوبات جدید مدفون می شود و لایه های بعدی برآن فشار می آورد و گل به سنگ رسوبی تبدیل می شود .

 میلیونها سال بعد ، وقتی سنگ های رسی فرسوده شوند و کنار روند ، ردپا ها دوباره پدیدار می شود.

طبقه بندی فسیل ها:

به طورکلی فسیل ها به دو گروه تقسیم شده اند :

1-فسیل های اندامی

2-فسیل های اثری

منظور از فسیل های اندامی ، بقایای حقیقی موجودات زنده می باشند که در حالات بسیار مساعد شکل آن ها با شکل موجودزنده اصلی اوّلیّه کاملاً تطبیق می کند و تغییر زیادی درآن صورت نگرفته است . امّا فسیل های اثری علاءم غیر مستقیم حیات هستند که توسّط موجودات برجای گذاشته شده اند .

جای پا های دایناسور ، از خزیدن تریلوبیت ها و سایر شواهد فرآیندهای حیات همچون فضولات و مدفوعات که به فسیل در آمده اند همگی جزء فسیل های اثری محسوب می گردند .

چرا فسیلها مهمند؟

دو دانشمندی که روش جدید مطالعه و بررسی فسیلها را پایه گذاری کردند ، در اواخر قرن هجدهم میلادی می زیستند و فرانسوی بودند.

ژان لامارک ، یکی از دانشمندان بودکه به مطالعه ی طبیعت پرداخت . (بارون ژورژ کوویه) نیز دانشمند و جانور شناس بود.

این دو ، بسیاری از گیاهان و جانوران فسیل شده را طبقه بندی کردند .

تمام فسیل شناسان دانشمند نبوده اند . به عنوان مثال (ماری آنینگ) دختر یک نجّار که در سال 1799 در لایم انگلستان به دنیا آمد ، زمین شناسی نخوانده بود . ولی اوّلیّن نسل (پله زیوزور) {خزنده ای دریایی } و (پتروزور){خزنده ای بالدار} توسّط او کشف شد . حتّی امروزه نیز کار غیر حرفه ایها از اهمیت برخوردار است . به عنوان مثال ، یک جوینده فسیل از اهالی انگلستان در سال 1982 فسیل بزرگ پنجه یک دایناسور نا شناخته را کشف کرد .

 فسیلها فقط اطّلاعات با ارزشی از تاریخچه حیات در روی زمین به ما نمی دهند ؛ بلکه ، کمک می کنند تا بتوانیم سن ّ سنگها را محاسبه کنیم . این بدان دلیل است که بسیاری از گونه های جانوران و گیاهان ، قبل از نابود شدن فقط برای مدّت کوتاهی زندگی کرده اند ؛ یعنی اینکه تمام لایه های سنگهای دارای فسیل گونه خاصی که عمر کوتاهی داشته است ، به یک زمان تعلّق دارند .

اشكال فسيل :

› فسيل هاي كالبدي : يك اثر فسيل شده به جا مانده از کالبد موجود زنده. مثل عكسي از موجود زنده

› فسيل هاي قالب گرفته شده : موقعي تشكيل شده كه يك كالبد پر شده

› فسيل هاي ردها: لانه هاي فسيل شده، گاستروليت، سوراخ هاي زيرزميني، جاپاها و غيره

› فسيل هاي با شكل حقيقي

کاربرد فسیلها در زمین شناسی:

مهمترین کاربرد فسیلها در تعیین سن طبقات زمین می‌باشد.

فسیلها معرف شرایط محیطی جغرافیای دیرینه بوده و در این مورد اطلاعات با ارزشی را در اختیار دانشمندان قرار می‌دهند.

بیشتر فسیلها از کربنات ها و یا فسفات های ترکیب شده با مواد آلی تشکیل شده اند. آنها تحت تأثیرگرما ، فشار ، ترکیبات سیال اطرافشان و همه دیگر عوامل که خصوصیت سنگهای رسوبی را بعد از اینکه رسوب می کنند تغییر می دهند ، قرار دارند. بنابراین فسیلها شاخصهای حساس تغییر حرارت و ابزارهای قدرتمندی برای پیش بینی ذخیره زایشی هیدروکربن ها هستند.

همه این عنوان ها اطلاعاتی اساسی در تجزیه و تحلیل حوزه ه های رسوبی و اکتشاف زغال سنگ ، نفت و گاز که باقیمانده های زندگی قدیم هستند ، شرکت دارند.